BỆNH KHÔNG LÂY NHIỄM (NCDs) LÀ GÌ?

Mỗi năm, các bệnh không lây nhiễm (NCDs) gây ra 41 triệu ca tử vong, chiếm 74% tổng số tử vong toàn cầu, trong đó 17 triệu người tử vong trước tuổi 70 do các bệnh như tăng huyết áp, tiểu đường, tim mạch, ung thư, và hô hấp mãn tính. 

NCDs không chỉ làm tăng chi phí y tế mà còn đẩy nhiều gia đình vào cảnh nghèo đói, cản trở phát triển kinh tế, đặc biệt ở các nước thu nhập thấp. Để giảm tác động của NCDs, cần sự hợp tác toàn diện giữa các ngành nhằm giảm rủi ro và thúc đẩy các biện pháp phòng ngừa, kiểm soát hiệu quả.

Bệnh không lây nhiễm là gì? 

Bệnh không lây nhiễm (NCDs) còn được gọi là bệnh mãn tính, có xu hướng kéo dài và là kết quả của sự kết hợp các yếu tố di truyền, sinh lý, môi trường, hành vi. 

Các loại NCDs chính là bệnh tim mạch (như đau tim và đột quỵ), ung thư, bệnh hô hấp mãn tính (như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và hen suyễn) và bệnh tiểu đường. Không giống như những căn bệnh truyền nhiễm như: HIV/AIDS, bệnh lao, sốt rét, viêm gan siêu vi, các bệnh lây qua đường tình dục và các bệnh nhiệt đới (NTD).

Các bệnh không lây nhiễm có chung năm yếu tố nguy cơ chính: sử dụng thuốc lá, ít vận động, sử dụng rượu bia có hại, chế độ ăn uống không lành mạnh và ô nhiễm không khí. Dịch bệnh NCD gây ra hậu quả tàn khốc về sức khỏe cho cá nhân, gia đình và cộng đồng, đồng thời đe dọa làm quá tải các hệ thống y tế. Chi phí kinh tế xã hội liên quan đến NCD khiến việc phòng ngừa và kiểm soát các bệnh này trở thành một yêu cầu phát triển quan trọng cho thế kỷ 21.

Các bệnh không lây nhiễm cản trở sự phát triển kinh tế xã hội và có thể gây ra mối đe dọa đáng kể đối với an ninh y tế quốc tế, như được minh họa bằng số ca tử vong gia tăng và sự gián đoạn của hệ thống y tế trong đại dịch COVID-19.

Bệnh không lây nhiễm là các bệnh mãn tính, ảnh hưởng đến chất lượng đời sống và nền kinh tế

Các loại bệnh không lây nhiễm (NCDs) phổ biến

Các bệnh phổ biến:

• Ung thư đang là một trong những mối đe dọa hàng đầu đến sức khỏe con người trên toàn cầu, cướp đi sinh mạng của hàng triệu người mỗi năm. Tuy nhiên, chúng ta có thể phòng ngừa được ít nhất một phần ba số ca ung thư. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời là chìa khóa để chiến thắng căn bệnh này.
• Bệnh tim mạch (CVD) – bao gồm đau tim và đột quỵ – đây là một trong những căn bệnh giết chết nhiều người trên toàn cầu hơn bất kỳ căn bệnh nào khác, gây ra 18 triệu ca tử vong mỗi năm với khoảng một phần ba số ca tử vong này xảy ra trước 70 tuổi.
• Bệnh tiểu đường là một trong những căn bệnh phổ biến nhất trên thế giới. 537 triệu người trên thế giới đang phải vật lộn với căn bệnh này, đối mặt với những biến chứng nguy hiểm và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống. Thực tế đáng buồn là nhiều người bệnh, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, không có đủ điều kiện để tiếp cận các loại thuốc và dịch vụ y tế cần thiết. Điều này không chỉ là một vấn đề về sức khỏe cá nhân mà còn là một thách thức lớn đối với xã hội và nền kinh tế.
• Các bệnh hô hấp mãn tính bao gồm hen suyễn, chưa được nhận biết, chẩn đoán, điều trị và phòng ngừa đầy đủ. Mặc dù hơi thở là yếu tố cơ bản của sự sống, sức khỏe phổi ít được công nhận là yếu tố sức khỏe quan trọng hơn các chỉ số khác, như cân nặng và huyết áp.
• Sức khỏe tâm thần là trạng thái khỏe mạnh khi con người và xã hội hoạt động tốt nhất. Khả năng duy trì sức khỏe tâm thần tốt của một người phụ thuộc vào nhiều yếu tố như các yếu tố xã hội, môi trường, tâm lý và sinh học.

Bệnh không lây nhiễm bao gồm các bệnh lý về tim mạch, ung thư, hô hấp mãn tính và đái tháo đường

Bệnh tim mạch

Bệnh tim mạch là một nhóm bệnh ảnh hưởng đến tim và mạch máu (tĩnh mạch và động mạch). Chúng thường do các chất béo tích tụ bên trong động mạch và làm tăng nguy cơ hình thành máu đông, nhưng cũng có thể liên quan đến tổn thương động mạch của các cơ quan như não, tim, thận và mắt.

Có nhiều loại bệnh tim mạch khác nhau. Sau đây là một số loại phổ biến:

• Đột quỵ xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho não bị gián đoạn, dẫn đến tình trạng thiếu oxy, tổn thương não và mất chức năng. Nguyên nhân thường gặp nhất là do cục máu đông trong động mạch cung cấp máu cho não. Đột quỵ cũng có thể do xuất huyết khi mạch máu vỡ khiến máu rò rỉ vào não. Nó có thể gây ra tổn thương vĩnh viễn như bị liệt một phần và suy giảm khả năng nói, hiểu và ghi nhớ. 
• Đau tim hay nhồi máu cơ tim là tình trạng cục máu đông, chặn dòng máu chảy đến tim. Nếu không có oxy và chất dinh dưỡng, cơ tim sẽ bắt đầu chết. Đau tim có thể không gây tử vong, đặc biệt là nếu bạn được chăm sóc và điều trị y tế ngay lập tức, nhưng nó vẫn có thể gây tổn thương lâu dài cho tim. Bệnh này thường đi kèm với các triệu chứng như đau ngực hoặc lo lắng nghiêm trọng. Đây là một trong những nguyên nhân gây tử vong phổ biến nhất.

Ung thư

Ung thư là thuật ngữ dùng để chỉ một nhóm bệnh có thể ảnh hưởng đến bất kỳ bộ phận nào của cơ thể. Chúng cũng được gọi là khối u ác tính. Ung thư được đặc trưng bởi sự phát triển nhanh chóng của tế bào bất thường, sau đó lan sang các bộ phận khác của cơ thể thông qua quá trình gọi là di căn. Nguyên nhân chính gây tử vong do ung thư là khi các tế bào bất thường này hình thành cục u trong các cơ quan quan trọng trong cơ thể. 

Ung thư có thể xuất hiện bằng nhiều nguyên nhân:

• Việc sử dụng thuốc lá gây ra khoảng 22% số ca tử vong do ung thư. Thuốc lá chứa ít nhất 80 tác nhân gây ung thư khác nhau và là yếu tố nguy cơ chính đối với hơn 20 loại ung thư, bệnh tim mạch và hô hấp khác. 
• Dùng nhiều rượu, bia hay ngay cả khi tiêu thụ ở mức độ vừa phải, có thể làm tăng nguy cơ mắc ít nhất 6 loại ung thư bao gồm: trực tràng, vú, miệng, hầu và thanh quản, thực quản, gan, dạ dày. Theo ước tính năm 2020, rượu gây ra 4% trong số tất cả các trường hợp ung thư.
• Chế độ ăn uống không lành mạnh hay dùng những thực phẩm không lành mạnh có thể dẫn đến ung thư ruột. 

Bệnh hô hấp mãn tính

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là một bệnh phổ biến gây ra tình trạng hạn chế luồng khí và các vấn đề về hô hấp. Ở những người mắc COPD, phổi có thể tổn thương hoặc tắc nghẽn do đờm. Các triệu chứng bao gồm ho, đôi khi có đờm, khó thở, thở khò khè và mệt mỏi. 

Bệnh COPD phát triển dần dần theo thời gian, thường là kết quả của sự kết hợp các yếu tố nguy cơ:

• Tiếp xúc với thuốc lá do hút thuốc lá chủ động hoặc tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá;
• Tiếp xúc nghề nghiệp với bụi, khói hoặc hóa chất;
• Ô nhiễm không khí trong nhà: nhiên liệu sinh khối (gỗ, phân động vật, tàn dư cây trồng) hoặc than thường được sử dụng để nấu ăn và sưởi ấm ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình có mức độ tiếp xúc với khói bụi cao; 
• Các sự kiện đầu đời như chậm phát triển trong tử cung, sinh non và nhiễm trùng đường hô hấp thường xuyên hoặc nghiêm trọng ở trẻ em ngăn cản sự phát triển tối đa của phổi;
• Hen suyễn ở trẻ em;
• Một tình trạng di truyền hiếm gặp gọi là thiếu hụt alpha-1 antitrypsin, có thể gây ra bệnh COPD ở độ tuổi trẻ;

Bệnh hô hấp mạn tính là một trong những bệnh lý không lây nhiễm nhận được sự quan tâm cấp bách

Những người bị các bệnh liên quan đến phổi dễ có nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe khác cao hơn bao gồm:

• Nhiễm trùng phổi như cúm hoặc viêm phổi
• Ung thư phổi
• Vấn đề về tim
• Cơ yếu và xương giòn
• Trầm cảm và lo âu

COPD đôi khi được gọi là khí phế thũng hoặc viêm phế quản mãn tính. Khí phế thũng thường đề cập đến sự phá hủy các túi khí nhỏ ở cuối đường dẫn khí trong phổi. Viêm phế quản mãn tính đề cập đến ho mãn tính với việc sản xuất đờm do viêm ở đường dẫn khí. COPD và hen suyễn có chung các triệu chứng (ho, thở khò khè và khó thở) và mọi người có thể mắc cả hai tình trạng.

Tầm soát hen suyễn ngay tại đây

Bệnh tiểu đường

Bệnh tiểu đường là căn bệnh mãn tính xảy ra khi tuyến tụy không sản xuất đủ insulin hoặc khi cơ thể không thể sử dụng hiệu quả insulin mà nó sản xuất. Insulin là một loại hormone điều chỉnh lượng đường trong máu. 

Tăng đường huyết, còn được gọi là tăng glucose trong máu hoặc tăng lượng đường trong máu, là một tác nhân phổ biến của bệnh tiểu đường không kiểm soát và theo thời gian dẫn đến tổn thương nghiêm trọng đến nhiều hệ thống của cơ thể, đặc biệt là các dây thần kinh và mạch máu. 

Có các loại tiểu đường phổ biến như sau: 

• Bệnh tiểu đường loại 1: là một bệnh mãn tính, khiến cơ thể không thể tự sản xuất insulin. Người bệnh cần tiêm insulin hàng ngày để duy trì sự sống. Bệnh thường bắt đầu ở tuổi vị thành niên hoặc trẻ em. 
• Bệnh tiểu đường loại 2: ảnh hưởng đến cách cơ thể bạn sử dụng đường (glucose) để tạo năng lượng. Bệnh này ngăn cơ thể sử dụng insulin đúng cách, có thể dẫn đến lượng đường trong máu cao nếu không được điều trị. Theo thời gian, bệnh tiểu đường loại 2 có thể gây tổn thương nghiêm trọng cho cơ thể, đặc biệt là thần kinh và mạch máu. Bệnh tiểu đường loại 2 trước đây được gọi là không phụ thuộc insulin hoặc khởi phát ở người lớn.
• Bệnh tiểu đường thai kỳ: là tình trạng tăng đường huyết với giá trị đường huyết cao hơn bình thường nhưng thấp hơn giá trị chẩn đoán bệnh tiểu đường. Đái tháo đường thai kỳ xảy ra trong thời kỳ mang thai. Phụ nữ bị tiểu đường thai kỳ có nguy cơ cao gặp biến chứng trong quá trình mang thai và khi sinh nở. Những phụ nữ này và có thể cả con của họ cũng có nguy cơ cao mắc bệnh tiểu đường loại 2 trong tương lai.

Tầm soát đái tháo đường ngay tại đây

Rối loạn tâm thần và thần kinh

Sức khỏe tâm thần là trạng thái khỏe mạnh khi con người và xã hội hoạt động tốt nhất. Là khi mọi người có thể đối phó với những căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày, làm việc hiệu quả và đóng góp cho cộng đồng.

Các tình trạng sức khỏe tâm thần và rối loạn thần kinh là những tình trạng ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và các mối quan hệ. Chúng bao gồm các rối loạn gây ra gánh nặng bệnh tật cao như trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, tâm thần phân liệt, rối loạn lo âu, mất trí nhớ, rối loạn sử dụng chất gây nghiện, trong số nhiều tình trạng khác. Những tình trạng này có thể xảy ra riêng lẻ; tuy nhiên, chúng thường xảy ra cùng với các bệnh không lây nhiễm khác như bệnh tim mạch, tiểu đường, bệnh hô hấp và ung thư.

Những rối loạn tâm thần phổ biến bao gồm:

• Trầm cảm: là một căn bệnh tâm thần phổ biến, gây ra cảm giác buồn bã, chán nản kéo dài và mất hứng thú với cuộc sống. Người bệnh thường gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ xã hội và hoàn thành công việc hàng ngày. Mặc dù nguyên nhân của trầm cảm rất phức tạp, nhưng các yếu tố như di truyền, hóa học não, và các sự kiện cuộc sống căng thẳng có thể đóng vai trò quan trọng. Nếu không được điều trị kịp thời, trầm cảm có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như tự tử. 
• Mất trí nhớ: Sa sút trí tuệ là một loại hội chứng thoái hóa não ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều quá trình nhận thức, bao gồm trí nhớ, hành vi, xử lý và kiểm soát cảm xúc, và nhận thức. Có nhiều dạng sa sút trí tuệ, trong đó bệnh Alzheimer là phổ biến nhất.
• Bệnh Alzheimer: Người ta ước tính rằng 60-75% các trường hợp mất trí nhớ có thể được phân loại là Bệnh Alzheimer (AD). AD gây ra sự phá hủy các tế bào não và các dây thần kinh liên quan và can thiệp vào chức năng dẫn truyền thần kinh. Đặc biệt, hệ thống trí nhớ của não bị tổn hại. Khi bệnh tiến triển, khả năng giao tiếp, suy nghĩ và ghi nhớ của một cá nhân sẽ giảm sút.

Thực hiện tầm soát trầm cảm ngay tại đây

Căng thẳng, lo âu kéo dài trong thời hiện đại là một trong những nguyên nhân gây rối loạn tâm thần

Số liệu thống kê về bệnh không lây nhiễm (NCDs)

Toàn cầu

Theo WHO, các bệnh không lây nhiễm giết chết 41 triệu người mỗi năm, tương đương với 74% tổng số ca tử vong trên toàn cầu. Mỗi năm, số người tử vong vì NCDs trước 70 tuổi là 17 triệu người và hầu hết xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình. 

Các bệnh tim mạch là nguyên nhân gây tử vong do NCD nhiều nhất, tương đương 17,9 triệu người mỗi năm tiếp theo là ung thư (9,3 triệu), bệnh hô hấp mãn tính (4,1 triệu) và tiểu đường (2 triệu bao gồm cả các ca tử vong vì bệnh thận do tiểu đường gây ra). 

Trong số tất cả các ca tử vong do NCD, 77% xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt là khu vực Đông Nam Á. 

Việt Nam

Ở Việt Nam, theo ước tính mỗi năm số ca tử vong vì các bệnh không lây nhiễm chiếm tới khoảng 77% tổng số ca tử vong do mọi nguyên nhân, chủ yếu là do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường và bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính,… 

Báo cáo của các bệnh viện cho thấy 65-75% người bệnh nội trú mắc các bệnh không lây nhiễm. Các bệnh viện, khoa điều trị ung thư, hô hấp, tim mạch đều rất đông bệnh nhân. Sức khỏe tâm thần cũng đang là thách thức lớn. 

Theo thống kê từ Bệnh viện Nội tiết Trung ương, khoảng 6-7% dân số Việt Nam – tương đương với  7 triệu người – mắc bệnh tiểu đường. 

Còn theo Viện Tim mạch Quốc gia, bệnh tăng huyết áp, thường được gọi là “sát thủ thầm lặng”, ảnh hưởng đến 25% người trên 25 tuổi. Tình trạng các bệnh không lây lan đang tăng tốc, nhưng điều đáng lưu ý là chỉ có khoảng 1/3 số bệnh nhân được phát hiện và điều trị kịp thời. Ngoài ra, Việt Nam cũng là một trong những quốc gia có cường độ tiêu thụ rượu bia cao, dẫn đến gia tăng các vụ tai nạn thương tích, ức chế não, nhồi máu cơ tim. Tỷ lệ người hút thuốc lá cũng cao, góp phần vào sự tăng cường các bệnh ung thư, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, tim mạch,…

Trên 65% các bệnh nhân đang điều trị nội trú tại các bệnh viện mắc bệnh không lây nhiễm

Yếu tố nguy cơ

Có nhiều nguyên nhân gây ra những căn bệnh không lây nhiễm liên quan đến yếu tố hành vi như thường xuyên sử dụng thuốc lá, rượu bia, ít vận động hay chế độ ăn uống không lành mạnh. Thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm hay hơn 1.8 triệu ca tử vong do tiêu thụ quá nhiều muối. 

Hơn một nửa trong số 3 triệu ca tử vong hàng năm do tiêu thụ rượu bao gồm cả ung thư. Thiếu hoạt động thể chất gây ra 830.000 ca tử vong. Không những vậy, các yếu tố tâm lý cũng là một trong những nguy cơ dẫn đến căn bệnh NCD. 

Bệnh nhân có một hoặc nhiều nhân tố tâm lý hoặc hành vi có ý nghĩa lâm sàng gây ảnh hưởng xấu đến rối loạn bệnh lý hiện có (ví dụ như bệnh tiểu đường, bệnh tim) hoặc triệu chứng (ví dụ đau). Những yếu tố này có thể làm tăng nguy cơ đau khổ, tử vong, hoặc tàn tật; làm nặng thêm tình trạng sức khỏe tiềm ẩn.

Bên cạnh đó, yếu tố môi trường cũng là một trong những nguy cơ gây ra các bệnh không lây nhiễm. Ô nhiễm không khí đang là vấn đề nan giải toàn cầu và gây ra 6.7 triệu ca tử vong trên toàn thế giới, trong đó khoảng 5,7 triệu ca là do NCD. 

Hậu quả của bệnh không lây nhiễm

Bệnh không lây nhiễm đang là gánh nặng lớn đối với hệ thống y tế toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam.

Gánh nặng y tế

NCDs thường đòi hỏi các phương pháp điều trị phức tạp, kéo dài, bao gồm thuốc men, vật tư y tế, các thủ thuật thậm chí là phẫu thuật. Điều này dẫn đến chi phí điều trị rất cao, gây áp lực lớn lên ngân sách y tế của các gia đình và nhà nước. Nhiều bệnh nhân cần chăm sóc dài hạn, đòi hỏi các dịch vụ y tế cộng đồng, chăm sóc tại nhà hoặc các cơ sở y tế chuyên khoa. Điều này cũng làm tăng chi phí đáng kể.

Ngoài ra, áp lực lên hệ thống y tế cũng không hề nhẹ, tăng nhu cầu về giường bệnh, nhân lực y tế. Việc tập trung quá nhiều nguồn nhân lực vào điều trị những căn bệnh không lây nhiễm có thể làm giảm khả năng đáp ứng các nhu cầu y tế khác của cộng đồng, như phòng chống các bệnh truyền nhiễm, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.

NCDs cần quá trình theo dõi và điều trị kéo dài, làm giảm sức lao động và tiêu hao thuốc, vật tư y tế nặng nề

Ảnh hưởng kinh tế

Việc có quá nhiều người mắc bệnh  sẽ làm giảm năng suất lao động nghiêm trọng. Bệnh nhân thường phải nghỉ làm để điều trị hoặc chăm sóc sức khỏe, gây gián đoạn quá trình sản xuất và làm việc. Ngay cả khi đi làm bệnh nhân cũng thường cảm thấy mệt mỏi, khó tập trung dẫn đến hiệu quả công việc sa sút.

Thêm vào đó, một quốc gia có có tỷ lệ mắc bệnh NCD cao thường bị đánh giá là có môi trường kinh doanh không ổn định, làm giảm sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư. Các yếu tố trên kết hợp lại làm giảm tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của một quốc gia và là một trong những rào cản lớn đối với sự phát triển bền vững của một quốc gia.

Ảnh hưởng xã hội

Bệnh nhân NCD mang lại gánh nặng cho gia đình và cộng đồng, tăng nguy cơ nghèo đói đặc biệt là ở những nước đang phát triển. Tỷ lệ tử vong cao trên toàn cầu dẫn đến mất nguồn lao động chất lượng cao, tăng tỷ lệ thất nghiệp. Ngoài ra, bệnh tật làm giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh và gia đình đồng thời tăng tỷ lệ người già mắc bệnh mãn tính làm thay đổi cấu trúc dân số, gây ra nhiều thách thức cho xã hội. 

Phòng ngừa bệnh không lây nhiễm

Để giảm thiểu những tác động tiêu cực của NCD, cần có những giải pháp toàn diện bao gồm: 

Thay đổi lối sống

• Áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh, ưu tiên trái cây và rau xanh để cung cấp vitamin, khoáng chất và chất xơ cần thiết. Hạn chế đồ ăn chế biến sẵn để giảm lượng muối, đường và chất béo bão hòa. Uống đủ nước mỗi ngày.
• Nên duy trì tập thể dục đều đặn ít nhất 30 phút mỗi ngày nhằm tăng cường sức khỏe tim mạch , giảm cholesterol và nguy cơ tiểu đường. Nếu thừa cân nên kết hợp chế độ ăn và luyện tập phù hợp để duy trì cân nặng khỏe mạnh.

Duy trì lối sống điều độ, cân đối để kiểm soát và phòng ngừa NCDs

Kiểm soát các yếu tố nguy cơ

• Thuốc lá là một trong những nguyên nhân gây ra các bệnh như ung thư, tim mạch, phổi. Nên ngừng hút thuốc là cách hiệu quả nhất để phòng tránh các bệnh không lây nhiễm
• Hạn chế sử dụng rượu bia để tránh ảnh hưởng đến gan, tim và nhiều cơ quan khác trong cơ thể.
• Luôn giữ tinh thần thoải mái, ngủ đủ giấc để đạt được hiệu quả phòng ngừa tốt nhất.

Tầm soát sức khỏe định kỳ

Khám sức khỏe định kỳ là điều không thể thiếu trong việc phòng và chữa bệnh. Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện bệnh kịp thời và điều trị đúng lúc vì nhiều bệnh mãn tính như tiểu đường cao huyết áp, ung thư thường không có triệu chứng ở giai đoạn đầu.

Việc khám sức khỏe thường xuyên sẽ giúp quá trình điều trị đơn giản và hiệu quả hơn, giảm thiểu chi phí và thời gian điều trị và ngăn ngừa biến chứng. Khi biết rõ về tình trạng sức khỏe của bản thân, chúng ta có thể điều chỉnh lối sống để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Tham gia tầm soát sức khỏe định kì giúp phát hiện – phòng ngừa – kiểm soát NCDs

Điều trị bệnh không lây nhiễm và các giải pháp y tế

Tuân thủ điều trị bằng thuốc

Điều trị bệnh không lây nhiễm là quá trình đòi hỏi sự kiên trì và hợp tác chặt chẽ giữa bệnh nhân, bác sĩ và dược sĩ. Việc tuân thủ đúng theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ và dược sĩ đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc kiểm soát bệnh, ngăn ngừa biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống. 

Khi tuân thủ đúng phác đồ điều trị, thuốc sẽ phát huy tác dụng tối đa, giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Việc không tuân thủ điều trị có thể làm cho bệnh trở nên nặng hơn, gây ra các biến chứng nguy hiểm. 

Liệu pháp tâm lý và hỗ trợ tinh thần

Đây là những phương pháp điều trị không dùng thuốc, tập trung vào việc thay đổi suy nghĩ, cảm xúc và hành vi để giúp bệnh nhân đối phó với các vấn đề tâm lý, cảm xúc, xã hội. Liệu pháp tâm lý đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp bệnh nhân:

• Liệu pháp tâm lý giúp bệnh nhân học cách quản lý căng thẳng, giảm bớt lo âu và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Nhiều bệnh nhân mắc bệnh mãn tính thường cảm thấy buồn chán, thậm chí là trầm cảm. Liệu pháp tâm lý giúp cải thiện tâm trạng, tăng cường sự lạc quan và động lực sống.

Bạn bè và người thân cũng đóng vai trò không nhỏ trong quá trình điều trị. Cùng bệnh nhân tham gia các buổi tư vấn giúp bệnh nhân cảm thấy được hỗ trợ và hiểu rõ hơn về tình trạng của mình. Gia đình tạo môi trường sống tích cực, cung cấp sự động viên, khích lệ và tạo điều kiện thuận lợi cho bệnh nhân thực hiện các hoạt động hằng ngày. 

Liệu pháp tâm lý và hỗ trợ tinh thần không phải là một phương pháp điều trị thay thế cho thuốc, mà là một phần bổ sung quan trọng. Khi kết hợp với điều trị bằng thuốc, liệu pháp tâm lý sẽ giúp bệnh nhân đạt được kết quả tốt nhất. 

Giám sát và hỗ trợ y tế lâu dài

Giám sát và hỗ trợ y tế lâu dài là quá trình theo dõi sức khỏe, cung cấp dịch vụ y tế và hỗ trợ cho bệnh nhân trong một thời gian dài, đặc biệt là đối với những người mắc bệnh mãn tính hoặc có nhu cầu chăm sóc đặc biệt. Việc này giúp bệnh nhân kiểm soát bệnh hiệu quả, phát hiện sớm biến chứng để giảm thiểu hậu quả nặng nề. 

Cần kết hợp các phương pháp điều trị dùng thuốc hoặc không dùng thuốc với giám sát y tế để theo dõi tiến triển NCDs

Các chương trình cộng đồng về NCDs trên thế giới và tại Việt Nam

Chương trình toàn cầu

1. Đơn vị Quản lý bệnh không lây nhiễm (MND) hỗ trợ các quốc gia thành viên trong việc áp dụng lộ trình thực hiện 2023-2030 của WHO cho kế hoạch “Global Action Plan for the Prevention and Control of NCDs 2013–2030”. Kế hoạch này bao gồm:

• Xây dựng các hướng dẫn chuẩn mực, các biện pháp can thiệp được WHO khuyến nghị, các gói kỹ thuật và công cụ được hỗ trợ bởi bằng chứng mới nhất và sự đồng thuận với các chuyên gia toàn cầu.
• Hỗ trợ kỹ thuật để đẩy nhanh hành động của các quốc gia
• Phối hợp và cộng tác với các đối tác và những bên liên quan khác nhau để đảm bảo tiếp cận toàn dân với các dịch vụ NCD và tích hợp các dịch vụ quản lý NCD thông qua phương pháp tiếp cận chăm sóc sức khỏe ban đầu.

2. Chiến dịch “Be Healthy, Be Mobile” của WHO. Việc sử dụng công nghệ di động và không dây có tiềm năng thay đổi bộ mặt của dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Là một xã hội toàn cầu, chúng ta cũng đang phải đối mặt với mối đe dọa rình rập của các bệnh không lây nhiễm (NCD), giết chết 41 triệu người mỗi năm, chiếm khoảng 71% tổng số ca tử vong. 

Để giải quyết thách thức này, chiến dịch Be Healthy, Be Mobile (BHBM) đã được WHO và Liên minh viễn thông Quốc Tế (ITU) thành lập năm 2012. BHBM hợp tác với các chính phủ để mở rộng dịch vụ nhắn tin truyền thông nhằm mục tiêu đến khách hàng về các bệnh không lây nhiễm và các yếu tố nguy cơ của chúng. Hàng triệu người đã được tiếp cận thông qua các chương trình và đánh giá cho thấy chúng đang tác động tích cực đến sức khỏe người dùng.

3. Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs): Liên Hợp Quốc đã đặt ra mục tiêu giảm một phần ba tỷ lệ tử vong sớm do các bệnh không lây nhiễm vào năm 2030. Các quốc gia thành viên đã cam kết  thực hiện các biện pháp để đạt được mục tiêu này., bao gồm cả việc tăng cường phòng ngừa và kiểm soát các yếu tố nguy cơ của NCDs.

4. Tuần lễ toàn cầu về phòng chống bệnh không lây nhiễm: Đây là một chiến dịch truyền thông toàn cầu được tổ chức hàng năm nhằm nâng cao nhận thức về NCDs và khuyến khích hành động để phòng các bệnh này.

5. Liên minh toàn cầu về phòng chống các bệnh không lây nhiễm: Liên minh này tập hợp các chính phủ, tổ chức phi chính phủ, các cơ quan Liên Hợp Quốc và các đối tác khác để tăng cường hợp tác quốc tế trong phòng chống NCDs.

Các chương trình phòng ngừa NCDs được thực hiện trên toàn cầu để hỗ trợ giảm nhẹ gánh nặng bệnh tật do NCDs

Chương trình tại Việt Nam

Việt Nam không ngừng đưa ra các đề án/chương trình để phòng chống các bệnh không lây nhiễm NCDs như:

1. Đề án Truyền thông phòng, chống tác hại của rượu, bia đến năm 2030
2. Đề án Tăng cường hoạt động thể lực để nâng cao sức khỏe, phòng, chống bệnh tật giai đoạn 2022-2025
3. Đề án Dự phòng, phát hiện, quản lý điều trị các bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025

Bên cạnh đó còn có các hoạt động tầm soát do các bệnh viện, công ty dược thực hiện:

• Thực hiện theo kế hoạch của UBND TP.HCM về việc khám sức khỏe, phát hiện sớm bệnh không lây nhiễm ở người cao tuổi từ 60 tuổi trở lên trong giai đoạn 2024 – 2025, 70 Trạm y tế trên địa bàn Thành phố đã triển khai đồng loạt các chương trình khám, hỗ trợ người cao tuổi trong vấn đề sớm phát hiện bệnh lý như: Quận Bình Tân tổ chức khám sức khỏe miễn phí để phát hiện bệnh không lây nhiễm ở người cao tuổi năm 2024 hay Quận Gò Vấp triển khai chương trình khám sức khỏe miễn phí cho người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số.
• Chương trình “Chăm sóc sức khỏe Việt” do Cục y tế Dự phòng – Bộ Y tế và Davipharm phối hợp tổ chức, kết hợp giữa truyền thông nâng cao nhận thức về phòng chống bệnh không lây nhiễm và phát hiện bệnh kịp thời từ sau 35 tuổi. 

Chương trình “Tầm soát sức khỏe 151” miễn phí do Davipharm phối hợp với Bộ Y Tế thực hiện

Thông tin chương trình

Chương trình “Tầm soát sức khỏe 151” được triển khai 1 năm 1 lần cho người dân trên 35 tuổi tại các nhà thuốc trên toàn quốc. Chương trình nhằm việc Davipharm chung tay với ngành y tế phòng chống các bệnh không lây nhiễm, nâng cao sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người dân Việt Nam. Người tham gia sẽ được miễn phí:

• Khám sức khỏe: đo huyết áp, tầm soát loãng xương,…
• Xét nghiệm máu: kiểm tra các chỉ số đường huyết, cholesterol acid uric,…
• Tư vấn sức khỏe: các chuyên gia tư vấn về kết quả khám, chế độ dinh dưỡng,…

Tầm soát bệnh không lây nhiễm – Chăm sóc sức khỏe Việt – do Bộ Y Tế phối hợp với Davipharm thực hiện

Tầm quan trọng của chương trình

Hiện nay, Việt Nam đang có tỷ lệ mắc các bệnh NCD ngày càng gia tăng. Tầm soát sức khỏe định kỳ là biện pháp hiệu quả để phát hiện sớm và điều trị kịp thời, tránh những hậu quả khó lường. Việc phát hiện sớm bệnh sẽ giúp ngăn chặn bệnh một cách kịp thời và nhanh chóng giảm chi phí điều trị hay thăm khám. Tầm soát còn giúp hình thành thói quen chăm sóc sức khỏe tích cực đồng thời đây cũng là cách chúng ta bảo vệ sức khỏe gia đình.

Lợi ích cho người tham gia

Chương trình “Tầm soát sức khỏe 151” mang lại nhiều lợi ích cho người dân như phát hiện sớm các bệnh không lây nhiễm, hạn chế biến chứng, nâng cao hiệu quả điều trị, nâng cao ý thức người dân về tầm quan trọng của việc tầm soát sức khỏe định kỳ, góp phần giảm gánh nặng kinh tế cho gia đình và xã hội.

Kết luận

Bệnh không lây nhiễm (NCDs) đang trở thành một thách thức y tế, kinh tế và xã hội lớn trên toàn cầu, đặc biệt ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình như Việt Nam. Với tác động nghiêm trọng lên sức khỏe, hệ thống y tế và nền kinh tế, việc phòng ngừa và kiểm soát NCDs đòi hỏi sự nỗ lực hợp tác giữa các ngành và cá nhân. 

Thông qua thay đổi lối sống, tầm soát sức khỏe định kỳ và tuân thủ điều trị, chúng ta có thể giảm thiểu rủi ro, bảo vệ sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống. Đây là nhiệm vụ cấp thiết, đòi hỏi sự cam kết và hành động ngay từ hôm nay để đảm bảo một tương lai khỏe mạnh và bền vững hơn cho cộng đồng.

Bài viết được cung cấp bởi Davipharm